Jochen VoitHamed Eshrat
Nieder mit Hitler! oder warum Karl kein Radfahrer sein wollte
[Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να είναι ποδηλάτης]

Πώς θα μπορούσε κανείς σήμερα να κεντρίσει το ενδιαφέρον των νέων ανθρώπων, προπαντός εκείνων μεταξύ δέκα και δεκατεσσάρων χρονών, για όσα βίωσαν οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες τους την εποχή του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος τρόμου στη Γερμανία από το 1933 ως το 1945; Για το πώς ζούσαν. Για το αν είχαν για οδηγό τους τον φόβο, την αδιαφορία ή το θάρρος. Για το αν προσαρμόστηκαν στο σύστημα ή αν το μισούσαν. Για το αν έδειξαν ανοχή, αν αποτραβήχτηκαν στον εαυτό τους ή αν αγωνίστηκαν. Υπάρχει, πράγματι, μια σειρά από εξαιρετικά μυθιστορήματα, παιδικά και νεανικά, τα οποία ασχολούνται με την εποχή της φασιστικής δικτατορίας στη Γερμανία και με τις χώρες που βρίσκονταν υπό κατοχή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
 
Ο ιστορικός Γιόχεν Φόιτ (Jochen Voit) και ο κομίστας Χάμεντ Έσρατ (Hamed Eshrat) φέρνουν τώρα στο προσκήνιο τη ζωή πέντε νεαρών στο ναζιστικό καθεστώς, και μάλιστα με εντελώς ξεχωριστό τρόπο, στο graphic novel «Κάτω ο Χίτλερ! Ή γιατί ο Καρλ δεν ήθελε να είναι ποδηλάτης» (εδώ ο «ποδηλάτης» έχει και μεταφορική σημασία: αυτός που στους από πάνω έχει σκυμμένο το κεφάλι και τους από κάτω τούς ποδοπατάει).
 
Ναι, υπάρχουν και κόμικς και graphic novels που ασχολούνται με το θέμα με αξιόπιστο τρόπο, αρχής γενομένης με το «Maus» του Art Spiegelman. Η ιστορία του Φόιτ και του Έσρατ, η οποία ρίχνει φως στις εμπειρίες πέντε νέων ανθρώπων από την Ερφούρτη της Θουριγγίας, ξεφεύγει πάντως από το πλαίσιο των συνηθισμένων εικονογραφημένων ιστοριών. Βασίζεται στην αληθινή ιστορία της ζωής και στις αναμνήσεις του 91χρονου, πλέον, ευαγγελικού πάστορα Καρλ Μέτσνερ (Karl Metzner). Στις αρχές της δεκαετίας του ’40 γνωρίστηκε στην Εμπορική Σχολή με τον Γιόχεν Μποκ (Jochen Bock), γιο εργοστασιάρχη. Ο Γιόχεν, το αργότερο μετά τον θάνατο του αγαπημένου, μεγαλύτερού του αδερφού στο Ανατολικό Μέτωπο το 1942, ήταν πιστός πολέμιος του εθνικοσοσιαλισμού και υποστηρικτής δημοκρατικών και ανθρωπιστικών ιδεών. Ο Καρλ, ο οποίος κατάγεται από σοσιαλδημοκρατική οικογένεια, έγινε αδελφή ψυχή του. Άκουγαν στα κρυφά απαγορευμένους ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς – και μόνο για αυτό αντιμετώπιζε κανείς την απειλή βάναυσων ποινών. Το καλοκαίρι του 1943 ίδρυσαν, μαζί με τρεις φίλους τους από το σχολείο, μια αντιστασιακή ομάδα και τύπωσαν και μοίρασαν φέιγ βολάν με κείμενα της αντιφασιστικής Εθνικής Επιτροπής για μια Ελεύθερη Γερμανία. Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός, και καταδόθηκαν από συμμαθητές τους, συνελήφθησαν από την Γκεστάπο και κατηγορήθηκαν για «εσχάτης προδοσίας σκευωρία». Από την επίφοβη θανατική ποινή γλίτωσαν κυρίως χάρη στον υπεύθυνο καθηγητή της τάξης τους, μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος NSDAP, ο οποίος τους εξέδωσε πιστοποιητικό καλής διαγωγής. Ο Καρλ αποφυλακίστηκε από το σωφρονιστήριο έπειτα από οκτώμισι μήνες κράτηση.
 
Η τραγική ειρωνεία της ιστορίας: Ο Καρλ Μέτσνερ ξαναμπήκε στο στόχαστρο των υπηρεσιών κρατικής ασφάλειας, αυτή τη φορά ως ιερωμένος στη σοσιαλιστική ΛΔΓ. Προσπάθησαν να τον εκβιάσουν και να τον στρατολογήσουν ως πληροφοριοδότη σε εκκλησιαστικούς κύκλους. Αφότου απέτυχε αυτό, έγινε πάλι εχθρός του κράτους. Ήταν συνιδρυτής του ανεξάρτητου ειρηνευτικού κινήματος και το 1989 συμμετείχε ενεργά στην Ειρηνική Επανάσταση που οδήγησε στο τέλος της ΛΔΓ. Στις τελευταίες σελίδες του graphic novel, στο οποίο όσα συνέβαιναν στο ναζιστικό καθεστώς και στη ΛΔΓ γίνονται αντικείμενο αφήγησης από τη σκοπιά του Καρλ, βρίσκει κανείς μια εικόνα η οποία δείχνει τον ιερωμένο ανάμεσα σε πλήθος ανθρώπων που διαδηλώνουν υπέρ ενός δημοκρατικού ανοίγματος της χώρας τους. Στην εικόνα δεσπόζει ένα πανό του οποίου το περιεχόμενο αποτελεί και το λάιτ μοτίφ της ιστορίας: «Όταν το άδικο γίνεται δίκαιο, τότε η αντίσταση γίνεται καθήκον».
 
Ο Γιόχεν Φόιτ και ο Χάμεντ Έσρατ δεν καταλήγουν σε αυτή τη θέση ως κατηγορική προσταγή φιλτράροντας όσα διαδραματίζονται στην πορεία της πρωτοπρόσωπης αφήγησης του Καρλ μέσα από τη θαρραλέα συμπεριφορά των πέντε μαθητών. Αντιθέτως, εστιάζοντας στην καθημερινή ζωή νέων ανθρώπων που μεγαλώνουν σε μια δικτατορία, δείχνουν πολύ περισσότερο πόσο δύσκολο είναι για κάποιον και πόσο, μάλιστα, επικίνδυνο για τη ζωή του, το να επιμένει υπό αυτές τις συνθήκες ζωής στην ακεραιότητά του, σε μια προσέγγιση ανοιχτά αληθινή και συμπονετική. Ο συγγραφέας –τον οποίο συνοδεύει επάξια ο εικονογράφος– τεκμηριώνει παραστατικά τις συνέπειες που είχαν να αντιμετωπίσουν άτομα που δρούσαν μεμονωμένα όπως ο Γιόχεν και ο Καρλ, ακόμα και στη δική τους, αφελή και αυθόρμητη, μορφή αντίστασης ενάντια στην αδικία.
 
Ειδικά για τους νέους που δεν συμπαθούν οπωσδήποτε την ανάγνωση μυθιστορημάτων, η κλασική φόρμα ενός graphic novel θα μπορούσε να λειτουργήσει θαυμάσια σαν μηχανισμός που θα τους ανοίξει νέες πόρτες, έτσι ώστε να προσεγγίσουν τη σύγχρονη ιστορία, να την εξετάσουν ατομικά, ο καθένας από την οπτική του γωνία, και να τη συγκρίνουν με τη δική τους ζωή· ιδίως όταν έχουμε την αφηγηματική και εικονογραφική δραματουργία με τόσο εύληπτο τρόπο μπροστά στα μάτια μας όπως στο «Κάτω ο Χίτλερ!»: με πειστικούς διαλόγους και συναρπαστικές εναλλαγές οπτικής γωνίας στον εικονογραφικό σχεδιασμό.

Μετάφραση: Μαριάννα Χάλαρη