Birgit Weyhe
Schweigen
[Milczenie]
Program promocji przekładów
Ten tytuł jest objęty programem promocji przekładów na język polski w latach 2025-2027.
Birgit Weyhe Schweigen
Przeciw zapomnieniu.
Ellen Marx prawdopodobnie nigdy nie zapomni ostatniego spotkania z córką Norą. Jeszcze niedawno, w ich wspólnym mieszkaniu, rozmawiały o tym, że Nora powinna być ostrożniejsza w swej działalności politycznej, kraj znajduje się przecież pod dyktaturą wojskową. Ellen wie, że Nora przyłączyła się do radykalnego ugrupowania Monteneros. Nora broni się w rozmowie, tłumaczy, że angażuje się w imię sprawiedliwości społecznej, a poza tym, akurat tego wieczoru wychodzi tylko do kina. Zanim ze słowami „na razie” minie drzwi, spróbuje jeszcze świeżo upieczonych przez matkę ciasteczek.
Beztroskę tej sceny niweczy jednak sam panel komiksu; zaraz po wyjściu stopa Nory trafia na złowieszczo czarną powierzchnię. Następna strona też jest całkowicie czarna. Przeczuwamy już, że Nora nie wróci, że „zniknie”. Nora Marx zalicza się do tak zwanych „Desaparecidos” - ludzi, których w czasach dyktatury wojskowej w Argentynie ( w latach 1976-1983) nielegalnie uprowadzono lub porwanno, aż w końcu „zaginęli” bez wieści – ofiary były najczęściej więzione, torturowane i mordowane, zaś ich zwłoki grzebane w nieznanych miejscach.
Nowa powieść graficzna Birgit Weyhe zatytułowana „Milczenie”, to komiks faktu; wszystkie opowiedziane w niej historie są prawdziwe i udokumentowane licznymi źródłami. W swej najobszerniejszej jak dotąd pracy autorka przedstawia nam historię na przestrzeni dziesięcioleci, począwszy od narodowego socjalizmu w Niemczech aż do czasów junty wojskowej w Argentynie.
Ilustratorka i autorka komiksów, Birgit Weyhe, urodziła się w 1969 r. w Monachium. Po uzyskaniu dyplomu z literaturoznawstwa i historii, kontynuowała studia u znanej artystki Anke Feuchtenberg na wydziale ilustracji w Hamburgu. Od ponad dwudziestu lat tworzy powieści graficzne, poruszające nieodmiennie ważkie tematy o znaczeniu społecznym i historycznym. W wydanej w 2013 r. pracy pt. „Im Himmel ist Jahrmarkt“ /W niebie jest jarmark/ zgłębia historię własnej rodziny, w kolejnych książkach wraca do biografii, których różnorodne wątki nawiązują do historii Niemiec oraz Afryki. „Madgermanes” opowiada o losie mozambickiego robotnika kontraktowego w NRD. Książka nagrodzona została w 2016 r. najważniejszą na niemieckim rynku nagrodą za komiks, „Max-und-Moritz-Preis”.
Dla działu „Linie Życia” berlińskiego dziennika „Der Tagesspiegel” autorka w formie komiksu stworzyła cały szereg krótkich biografii najróżniejszych bohaterów. Powieść graficzna „Rude Girl”, kolejna z jej komiksowych biografii, to wielowymiarowy portret afroamerykańskiej germanistki Priscilli Layne. Książka została nominowana do nagrody literackiej przyznawanej podczas Targów Książki w Lipsku i otrzymała Literacką Nagrodę Hamburga. W 2022 r. Birgit Weyhe wyróżniona została nagrodą „Max-und-Moritz-Preis” dla „najlepszej niemieckojęzycznej twórczyni komiksów”.
Najnowsza książka pt. „Milczenie” łączy wiele tematów, które żyjąca obecnie w Hamburgu artystka podejmowała już we wcześniejszych utworach; np. krytyczną ocenę przeszłości niemieckiej, zmaganie się z tematem winy i Holocaustu, umniejszanie bądź pomijanie roli kobiet w historii. Tym razem autorka splata losy niemiecko-żydowskie w czasach narodowego socjalizmu z losami ofiar dyktatury argentyńskiej. To zestawienie historii Ellen Marx i jej córki Nory z historią Elisbeth Kaesemann głęboko wstrząsa czytelnikiem.
Wspólne dla obu rodzin są ich niemieckie korzenie: Ellen Marx w maju 1939 r. jako młoda dziewczyna uciekła z naznaczonych pogromami, dyskryminacją i prześladowaniami Niemiec do Argentyny ,by tam móc żyć bezpiecznie. Większa część jej rodziny pozostała jednak w Niemczech i została zamordowana. Elisabeth Kaesemann urodziła się zaś w 1947 w RFN. Jako koleżanka ze studiów i przyjaciółka Rudiego Dutschke pod koniec lat sześćdziesiątych brała udział w studenckim ruchu oporu. Potem wyjechała w podróż do Ameryki Południowej, osiedliła się w Argentynie, gdzie poświeciła się pracy socjalnej i działalności politycznej. W 1977 r. w El Vesubio, więzieniu znanym z torturowania osadzonych, została zamordowana jako „wróg dyktatury”.
Obok scen obrazujących życie bohaterek Weyhe zamieszcza rozdziały wyjaśniające kontekst, ze znawstwem zapoznaje czytelnika z ówczesną sytuacją polityczno-historyczną.
Birgit Weyhe udało się wykreować oryginalny i bardzo osobisty sposób przekazu graficznego; w płaskim, prostym rysunku artystka odnalazła wspólny mianownik dla środków wyrazu typowych dla stylu europejskiego i afrykańskiego komiksu, niemal wizualizując przy tym sam proces myślenia. Wyjątkowe wrażenie wywierają fragmenty przekazujące to, co niewypowiedzialne i okrutne, a także sceny przemocy, przedstawione symbolicznie za pomocą zamalowań, dzikich bazgrołów i zaczernień.
Tytuł książki „Milczenie” nawiązuje do badań znanego małżeństwa kulturoznawców, Jana i Aleidy Assmannów, nad wielowymiarowością milczenia w kontekście Holokaustu. Milczano, by przeżyć, by móc zapomnieć o traumach, by zatuszować swą winę, by nie reagować.
Przywołane są tu przykłady pożałowania godnego zachowania ambasadora niemieckiego w Buenos Aires oraz rządu Schmidta i Genschera w latach siedemdziesiątych, którzy zrezygnowali z podjęcia próby ratowania niemieckich ofiar argentyńskiej dyktatury wojskowej wtedy, gdy było to jeszcze możliwe. Jednym z powodów takiego postępowania były dynamicznie rozwijające się wówczas stosunki gospodarcze między oboma krajami, którym nie chciano zaszkodzić.
Birgit Weyhe, by jak najlepiej zgłębić temat, zapoznała się z wieloma biografiami, książkami, rozmawiała z historykami i ekspertami, odwiedziła oryginalne miejsca wydarzeń (np. więzienie El Vesubio pod Buenos Aires), wreszcie nawiązała osobisty kontakt z rodzinami Marx i Kaesemann.
W tej książce autorce po raz kolejny udało ambitnymi środkami typowymi dla komiksu, nie uchylając się od trudnych pytań, poruszyć skomplikowane tematy, oryginalnie przekształcając je w ciąg obrazów.
Trafnie oraz rzeczowo ukazane zostały związki i splot niemiecko-argentyńskiej polityki i historii. Losy i cierpienie konkretnych osób wydobyte z zapomnienia przez Birgit Weyhe z jednej strony są porażające, a z drugiej obrazują gorycz zawodu, jaki od lat sprawiają nam społeczeństwa, rządy i systemy prawne.
Przekład: Urszula Ożarowska
Beztroskę tej sceny niweczy jednak sam panel komiksu; zaraz po wyjściu stopa Nory trafia na złowieszczo czarną powierzchnię. Następna strona też jest całkowicie czarna. Przeczuwamy już, że Nora nie wróci, że „zniknie”. Nora Marx zalicza się do tak zwanych „Desaparecidos” - ludzi, których w czasach dyktatury wojskowej w Argentynie ( w latach 1976-1983) nielegalnie uprowadzono lub porwanno, aż w końcu „zaginęli” bez wieści – ofiary były najczęściej więzione, torturowane i mordowane, zaś ich zwłoki grzebane w nieznanych miejscach.
Nowa powieść graficzna Birgit Weyhe zatytułowana „Milczenie”, to komiks faktu; wszystkie opowiedziane w niej historie są prawdziwe i udokumentowane licznymi źródłami. W swej najobszerniejszej jak dotąd pracy autorka przedstawia nam historię na przestrzeni dziesięcioleci, począwszy od narodowego socjalizmu w Niemczech aż do czasów junty wojskowej w Argentynie.
Ilustratorka i autorka komiksów, Birgit Weyhe, urodziła się w 1969 r. w Monachium. Po uzyskaniu dyplomu z literaturoznawstwa i historii, kontynuowała studia u znanej artystki Anke Feuchtenberg na wydziale ilustracji w Hamburgu. Od ponad dwudziestu lat tworzy powieści graficzne, poruszające nieodmiennie ważkie tematy o znaczeniu społecznym i historycznym. W wydanej w 2013 r. pracy pt. „Im Himmel ist Jahrmarkt“ /W niebie jest jarmark/ zgłębia historię własnej rodziny, w kolejnych książkach wraca do biografii, których różnorodne wątki nawiązują do historii Niemiec oraz Afryki. „Madgermanes” opowiada o losie mozambickiego robotnika kontraktowego w NRD. Książka nagrodzona została w 2016 r. najważniejszą na niemieckim rynku nagrodą za komiks, „Max-und-Moritz-Preis”.
Dla działu „Linie Życia” berlińskiego dziennika „Der Tagesspiegel” autorka w formie komiksu stworzyła cały szereg krótkich biografii najróżniejszych bohaterów. Powieść graficzna „Rude Girl”, kolejna z jej komiksowych biografii, to wielowymiarowy portret afroamerykańskiej germanistki Priscilli Layne. Książka została nominowana do nagrody literackiej przyznawanej podczas Targów Książki w Lipsku i otrzymała Literacką Nagrodę Hamburga. W 2022 r. Birgit Weyhe wyróżniona została nagrodą „Max-und-Moritz-Preis” dla „najlepszej niemieckojęzycznej twórczyni komiksów”.
Najnowsza książka pt. „Milczenie” łączy wiele tematów, które żyjąca obecnie w Hamburgu artystka podejmowała już we wcześniejszych utworach; np. krytyczną ocenę przeszłości niemieckiej, zmaganie się z tematem winy i Holocaustu, umniejszanie bądź pomijanie roli kobiet w historii. Tym razem autorka splata losy niemiecko-żydowskie w czasach narodowego socjalizmu z losami ofiar dyktatury argentyńskiej. To zestawienie historii Ellen Marx i jej córki Nory z historią Elisbeth Kaesemann głęboko wstrząsa czytelnikiem.
Wspólne dla obu rodzin są ich niemieckie korzenie: Ellen Marx w maju 1939 r. jako młoda dziewczyna uciekła z naznaczonych pogromami, dyskryminacją i prześladowaniami Niemiec do Argentyny ,by tam móc żyć bezpiecznie. Większa część jej rodziny pozostała jednak w Niemczech i została zamordowana. Elisabeth Kaesemann urodziła się zaś w 1947 w RFN. Jako koleżanka ze studiów i przyjaciółka Rudiego Dutschke pod koniec lat sześćdziesiątych brała udział w studenckim ruchu oporu. Potem wyjechała w podróż do Ameryki Południowej, osiedliła się w Argentynie, gdzie poświeciła się pracy socjalnej i działalności politycznej. W 1977 r. w El Vesubio, więzieniu znanym z torturowania osadzonych, została zamordowana jako „wróg dyktatury”.
Obok scen obrazujących życie bohaterek Weyhe zamieszcza rozdziały wyjaśniające kontekst, ze znawstwem zapoznaje czytelnika z ówczesną sytuacją polityczno-historyczną.
Birgit Weyhe udało się wykreować oryginalny i bardzo osobisty sposób przekazu graficznego; w płaskim, prostym rysunku artystka odnalazła wspólny mianownik dla środków wyrazu typowych dla stylu europejskiego i afrykańskiego komiksu, niemal wizualizując przy tym sam proces myślenia. Wyjątkowe wrażenie wywierają fragmenty przekazujące to, co niewypowiedzialne i okrutne, a także sceny przemocy, przedstawione symbolicznie za pomocą zamalowań, dzikich bazgrołów i zaczernień.
Tytuł książki „Milczenie” nawiązuje do badań znanego małżeństwa kulturoznawców, Jana i Aleidy Assmannów, nad wielowymiarowością milczenia w kontekście Holokaustu. Milczano, by przeżyć, by móc zapomnieć o traumach, by zatuszować swą winę, by nie reagować.
Przywołane są tu przykłady pożałowania godnego zachowania ambasadora niemieckiego w Buenos Aires oraz rządu Schmidta i Genschera w latach siedemdziesiątych, którzy zrezygnowali z podjęcia próby ratowania niemieckich ofiar argentyńskiej dyktatury wojskowej wtedy, gdy było to jeszcze możliwe. Jednym z powodów takiego postępowania były dynamicznie rozwijające się wówczas stosunki gospodarcze między oboma krajami, którym nie chciano zaszkodzić.
Birgit Weyhe, by jak najlepiej zgłębić temat, zapoznała się z wieloma biografiami, książkami, rozmawiała z historykami i ekspertami, odwiedziła oryginalne miejsca wydarzeń (np. więzienie El Vesubio pod Buenos Aires), wreszcie nawiązała osobisty kontakt z rodzinami Marx i Kaesemann.
W tej książce autorce po raz kolejny udało ambitnymi środkami typowymi dla komiksu, nie uchylając się od trudnych pytań, poruszyć skomplikowane tematy, oryginalnie przekształcając je w ciąg obrazów.
Trafnie oraz rzeczowo ukazane zostały związki i splot niemiecko-argentyńskiej polityki i historii. Losy i cierpienie konkretnych osób wydobyte z zapomnienia przez Birgit Weyhe z jednej strony są porażające, a z drugiej obrazują gorycz zawodu, jaki od lat sprawiają nam społeczeństwa, rządy i systemy prawne.
Przekład: Urszula Ożarowska
Tekst: Ralph Trommer
Ralph Trommer regularnie pisze recenzje i artykuły specjalistyczne na temat komiksów, powieści graficznych i filmów dla różnych mediów.
Opis
W większości krajów, w których panują dyktatura i ucisk, zapada milczenie, co chroni sprawców i sprawia, że pamięć o ofiarach się zaciera. Powieść graficzna Schweigen przypomina tragiczne losy dwóch kobiet.
Pierwsza to Ellen Marx, Żydówka, która na wiosnę 1939 roku w wieku siedemnastu lat emigruje do Buenos Aires, a cała jej rodzina ginie w Holokauście. W latach siedemdziesiątych Ellen znowu doświadcza okrucieństwa dyktatury: jej córka Nora „znika” w czasie brutalnych rządów junty wojskowej w Argentynie.
Drugą postacią jest Elisabeth Käsemann, Niemka, która należy do powojennego pokolenia, angażującego się politycznie w ramach ruchu studenckiego. Od 1969 roku mieszka w Buenos Aires, gdzie studiuje i działa na rzecz mieszkańców ubogich dzielnic miasta. W 1977 roku zostaje aresztowana, przewieziona do obozu tortur El Vesubio i zamordowana. Niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych milczy, ponieważ interesy gospodarcze z wojskowym reżimem oraz zbliżające się mistrzostwa świata w piłce nożnej organizowane w Argentynie wydają się ważniejsze niż los kobiety.
(Tekst: avant Verlag)